Làng Vũ Đại Ngày Ấy (1982)

Tóm tắt phim Làng Vũ Đại Ngày Ấy (1982) – Once Upon a Time in Vu Dai Village

Làng Vũ Đại hiện lên trên màn ảnh như một vùng quê Bắc Bộ xám xịt, nơi mưa gió, bùn đất và tiếng mõ làng hòa vào nhau thành thứ âm thanh u buồn của một thời “một cổ hai tròng”. Giữa cảnh sưu cao thuế nặng, giữa những ánh mắt đói ăn và những trận đòn của cường hào ác bá, giáo Thứ – một trí thức nghèo, sống mòn mỏi trong căn nhà chật tối – lặng lẽ quan sát, bất lực trước sự tàn lụi của những kiếp người mà anh yêu thương mà không sao cứu nổi. Từ điểm nhìn của anh, làng Vũ Đại không chỉ là một không gian nông thôn cụ thể, mà là bức tranh thu nhỏ của cả một xã hội đang dồn người ta đến tận cùng khốn cùng.​

Bi kịch mở ra bằng câu chuyện của Lão Hạc, người nông dân già góa vợ, cả đời chỉ biết níu giữ mảnh vườn và nghĩ về tương lai của đứa con trai đã bỏ làng đi phu đồn điền vì túng quẫn không thể cưới vợ. Trong túp lều rách nát ấy, con chó Vàng chẳng khác nào bóng dáng người con, là chỗ dựa tình cảm cuối cùng của một kiếp người côi cút. Nhưng cái đói, bệnh tật và nỗi sợ đánh mất mảnh vườn đã dồn lão đến quyết định tàn nhẫn với chính mình: bán “Cậu Vàng” để dành dụm chút tiền, rồi lặng lẽ tìm đến cái chết bằng bả chó, vừa để trốn khỏi kiếp sống lay lắt, vừa giữ lại chút tự trọng cuối cùng. Cái chết đau đớn, dữ dội của Lão Hạc như một nhát dao xoáy vào lương tri, khiến giáo Thứ bàng hoàng nhận ra một đời người lương thiện có thể bị nghiền nát dễ dàng đến thế. [Không chắc chắn]​

Trên cùng mảnh đất ấy, một hình bóng khác xuất hiện như cái đối cực của Lão Hạc: Chí Phèo, anh canh điền hiền lành năm nào nay trở về làng trong hình hài một kẻ say triền miên, mặt mũi đầy sẹo, tiếng chửi rền vang cả xóm. Bị Bá Kiến đẩy vào tù vì những toan tính đê tiện nơi cửa đình, Chí bước ra khỏi nhà giam như một con người khác, bị bóp méo nhân hình lẫn nhân tính. Hắn trở thành “con quỷ dữ của làng Vũ Đại”, sống bằng rượu, bằng những trận rạch mặt ăn vạ, bằng tiếng gào thét và những chuyến đi đòi nợ thuê cho chính kẻ đã đẩy đời hắn vào ngõ cụt. Cả làng Vũ Đại run sợ né tránh, để mặc hắn trôi dạt trong thứ men say kéo dài từ ngày này qua ngày khác, như thể hắn chưa từng là một con người.​

Bước ngoặt đến trong một đêm trăng lẫn hơi men, khi Chí Phèo và Thị Nở – người đàn bà xấu xí, dở hơi, bị cả làng hắt hủi – vô tình va vào nhau bên bờ sông. Sáng hôm sau, trong căn lều ẩm mốc, bát cháo hành nóng hổi và cách Thị Nở vụng về chăm sóc hắn trong cơn ốm đã thắp lên một thứ cảm giác vừa lạ lẫm vừa đau đớn: khao khát được làm người, được sống một cuộc đời bình thường như bao người khác. Từ những thìa cháo thơm cay, Chí Phèo thấy cơn say rượu dần lùi lại, nhường chỗ cho giấc mơ nhỏ bé về một mái nhà, vài sào ruộng thuê, một người vợ chẳng đẹp đẽ gì nhưng biết thương mình – giấc mơ tưởng chừng giản dị mà với hắn lại xa vợi.​

Nhưng tia sáng vừa lấp ló đã bị bóp nghẹt không thương tiếc. Bà cô của Thị Nở, bằng cái nhìn cay nghiệt của làng xã phong kiến, cấm đoán kịch liệt mối quan hệ với “thằng Chí Phèo”, buộc Thị quay lưng, trả Chí về với cô độc. Cánh cửa trở về làm người lương thiện đóng sập ngay trước mặt, Chí Phèo lại tìm đến rượu, nhưng lần này men rượu chỉ làm nỗi uất hận trong hắn thêm rõ hình, thêm sắc lạnh. Con dao hắn vung lên ban đầu là để tìm đến nhà Thị Nở, nhưng những bước chân xiêu vẹo cuối cùng lại đưa hắn đến trước cổng nhà Bá Kiến – kẻ đã mở đầu mọi bi kịch.​

Trong căn nhà quan lại, giữa tiếng cười khẩy, tiếng mặc cả sinh mạng con người và những lời dụ dỗ cũ rích, Chí Phèo gào lên đòi “làm người lương thiện”, rồi bật ra câu hỏi xé lòng: “Ai cho tao làm người lương thiện?”. Lưỡi dao trong tay hắn vung xuống, kết liễu Bá Kiến, trước khi quay trở lại lồng ngực mình, để lại hai vũng máu hòa vào nhau trên nền đất lạnh, như một dấu chấm than đẫm máu cho cả một hệ thống đã đẩy con người đến đường cùng. Khi làng Vũ Đại trở lại với những âm thanh quen thuộc của chợ búa, đình đám, giáo Thứ vẫn ngồi lặng, đôi mắt chất chứa một nỗi buồn khó gọi tên, nghĩ về những Lão Hạc, Chí Phèo, Thị Nở – những con người nhỏ bé bị nghiền nát giữa guồng máy tàn nhẫn của xã hội phong kiến thực dân. Không có lời kết luận, chỉ còn một cảm giác nặng trĩu bám lấy người xem, như dư âm không tan của một cơn ác mộng có thật.​