Hayao Miyazaki: Người Kể Chuyện Vĩ Đại Nhất Mà Hoạt Hình Từng Có

Tôi vẫn nhớ như in cảm giác lần đầu xem Vùng Đất Linh Hồn – tim thắt lại khi Chihiro lao qua cánh đồng hoa bồ công anh. Đó không chỉ là phim, mà là một thế giới sống động thở bằng trái tim Hayao Miyazaki. Ở tuổi 83, ông vẽ bằng cả linh hồn mình, biến từng khung hình thành bản tình ca cho nhân loại. Hành trình của chàng trai Tokyo nghèo trở thành “cha đỡ đầu” của Studio Ghibli là bài học sâu sắc về đam mê – kiên nhẫn – và sự nổi loạn cần thiết để thay đổi thế giới…

Phần 1: Khởi Đầu Từ Những Vết Thương

Tuổi thơ trong bóng tối chiến tranh

Sinh ngày 5/1/1941 tại Tokyo, Hayao Miyazaki lớn lên giữa khói lửa Thế chiến II. Gia đình ông sở hữu xưởng lắp ráp cánh máy bay, nhưng chính chiếc bom Mỹ dội xuống khu vực năm 1945 đã ám ảnh ông suốt đời. Trong hồi ký Turning Point, ông viết: “Tôi nhìn thấy bầu trời đỏ rực như máu. Sự tàn phá ấy dạy tôi hai điều: nỗi sợ công nghệ và niềm khao khát được bay”. Mâu thuẫn này sẽ trở thành “xương sống” nghệ thuật của ông: vẽ ra vẻ đẹp của cỗ máy nhưng không ngừng cảnh báo sự hủy diệt khi con người lạm dụng nó…

Bước ngoặt định mệnh tại Toei Animation

Năm 1963, chàng thanh niên tốt nghiệp ngành Kinh tế Đại học Gakushuin bỗng nộp đơn vào xưởng phim hoạt hình Toei – nơi bị xem là “nghề chết đói”. Đồng nghiệp cười nhạo khi thấy Hayao Miyazaki ngồi vẽ thâu đêm, mắt đỏ hoe vì thiếu ngủ. Nhưng chính tại đây, ông gặp Isao Takahata – người thầy sau này đồng sáng lập Studio Ghibli. Bộ phim đầu tay Horus: Prince of the Sun (1968) thất bại thảm hại, nhưng đặt nền móng cho triết lý của ông: “Hoạt hình phải dám đối diện bóng tối trong tâm hồn con người”…

Phần 2: Studio Ghibli – Cỗ Máy Thần Kỳ Giữa Đời Thực

Sự ra đời từ thất bại cay đắng

Ít ai biết Studio Ghibli sinh ra từ… nợ nần. Năm 1984, Hayao Miyazaki vay mượn khắp nơi để sản xuất Nausicaä của Thung lũng Gió. Khi phim thất thu, các nhà đầu tư đòi tịch biên xưởng vẽ. May thay, nhà sản xuất Toshio Suzuki thuyết phục được hãng Tokuma Shoten rót vốn. Ngày 15/6/1985, Studio Ghibli chính thức thành lập với tên gọi lấy cảm hứng từ máy bay trinh sát Ý – ẩn dụ về khát vọng “thay đổi làn gió ngành hoạt hình”…

Những kiệt tác làm rung chuyển thế giới

Hàng Xóm Của Tôi Là Totoro (1988)

Tôi từng khóc khi đọc bức thư một bệnh nhi ung thư viết: “Totoro là người bạn giúp cháu không sợ bóng tối”. Hayao Miyazaki tạo ra Totoro sau khi chứng kiến trẻ em Tokyo mắc bệnh phổi vì ô nhiễm. Nhân vật vô ngôn ấy chính là lời ông gửi gắm: thiên nhiên luôn ôm lấy ta dù ta có thấy hay không…

Công Chúa Mononoke (1997)

Bộ phim đẫm máu nhất của Hayao Miyazaki là tiếng hét giận dữ trước nạn phá rừng. Ông từng đóng cửa xưởng vẽ 3 tháng để các họa sĩ “cảm nhận mùi đất ẩm”. Kết quả? Từng chiếc lá trong rừng nguyên sinh đều mang hồn nhiên liệu sống. Khi phim thu về 19.3 tỷ yên, ông tuyên bố: “Tiền không cứu được cây cổ thụ, nhưng nghệ thuật có thể đánh thức lương tri”…

Phần 3: Giải Thưởng – Bằng Chứng Của Một Thiên Tài Không Ngủ Yên

Cú đúp Oscar lịch sử

Đêm Oscar 2003, Hayao Miyazaki vắng mặt khi Spirited Away thắng Phim Hoạt hình Hay nhất. Báo chí Nhật xôn xao, nhưng họ không biết ông đang thức trắng vẽ storyboard cho Lâu đài bay của Howl. Đến năm 2024, ở tuổi 82, ông trở thành đạo diễn lớn tuổi nhất đoạt Oscar với The Boy and the Heron – tác phẩm ông ví như “bức thư tình cuối gửi cho cháu trai”…

Bảng vàng thành tựu đáng kinh ngạc:

Phần 4: Phong Cách Làm Phim – Tỉ Mỉ Đến Từng Hơi Thở

“Vẽ trước, viết kịch bản sau” – Phương pháp điên rồ

Khác với Hollywood, Hayao Miyazaki không bao giờ có kịch bản hoàn chỉnh. Ông bắt đầu bằng những bảng phân cảnh chi chít nét vẽ – đôi khi tới 3,000 trang. Trong Vùng Đất Linh Hồn, cảnh Chihiro chạy qua cánh đồng hoa được vẽ đi vẽ lại 142 lần chỉ để “bắt được khoảnh khắc gió thổi nghiêng những cánh hoa”. Nhà sản xuất Suzuki tiết lộ: “Có tuần ông ấy đốt hết storyboard vì cảm thấy nó thiếu… mùi hương”…

Nữ quyền không hô khẩu hiệu

Tôi luôn thích cách Hayao Miyazaki xây dựng nữ anh hùng: không siêu năng lực, không sexy hóa, mà dũng cảm trong sự mong manh. Sophie (Lâu đài di động) với mái tóc bạc trắng vì lời nguyền vẫn mạnh mẽ bảo vệ người yêu. Kiki (Chuyến bay của Kiki) vật lộn với trầm cảm tuổi 13. Chính ông từng nói: “Tôi tôn trọng phụ nữ vì mẹ tôi – một người liệt giường 9 năm vẫn dạy tôi cách yêu thương“.

Phần 5: Di Sản – Khi Trí Tưởng Tượng Không Biên Giới

Thay đổi cách Hollywood làm phim

John Lasseter (Pixar) thừa nhận: “Không có Hayao Miyazaki, sẽ không có Toy Story”. Năm 1994, ông bay sang Tokyo học cách Ghibli tạo texture cho lửa và nước. Steven Spielberg thì gọi Spirited Away là “Kubrick gặp Disney dưới ánh trăng Phù Tang”. Ngay cả Guillermo del Toro cũng nói: “Ông ấy dạy tôi rằng cái đẹp có thể nảy sinh từ nỗi buồn”…

Studio Ghibli sau Miyazaki: Không thể thay thế, nhưng tiếp nối

Khi Hayao Miyazaki giới thiệu đạo diễn trẻ Hiromasa Yonebayashi (Cô bé bên vệ đường), ông nói: “Tôi không cần bản sao, hãy để bọn trẻ vấp ngã”. Hiện nay, Makoto Shinkai (Your Name) và Mamoru Hosoda (Mirai) đều là học trò gián tiếp của ông. Studio Ponoc – nơi tập hợp cựu họa sĩ Ghibli – vẫn treo bảng quy tắc: “Hãy làm như Miyazaki đã dạy: Vẽ bằng trái tim trước khi vẽ bằng tay”…

Phần 6: Những Bí Mật Ít Ai Biết Về Bậc Thầy

Thói quen kỳ lạ và sự khắc kỷ

• Mỗi sáng 5h30, Hayao Miyazaki đạp xe 10km tới studio, bất kể mưa nắng.
• Ông chỉ dùng bút chì cán gỗ, tự gọt bằng dao, vì “cảm giác thô ráp giữ tay tỉnh táo”.
• Trong The Wind Rises, ông sa thải 12 họa sĩ vì họ vẽ mây “quá giống thật” – ông muốn mây phải “có cảm xúc riêng”…

Nỗi ám ảnh mang tên “Sự hoàn hảo”

Khi làm Ponyo, ông yêu cầu đoàn phim ra biển quan sát sóng 7 ngày. Một họa sĩ kể lại: “Chúng tôi tưởng ông phát điên khi bắt vẽ lại con cá chép 34 lần. Đến lần thứ 35, ông cầm bản vẽ khóc: Nó sống rồi!”…

Phần 7: Thông Điệp Từ Một Linh Hồn Không Tuổi

“Hãy để trẻ em sợ hãi, đừng bịt mắt chúng”

Khác với quan niệm “hoạt hình phải màu hồng”, Hayao Miyazaki dám đưa cái chết, chiến tranh, ô nhiễm vào phim. Trong Grave of the Fireflies (Isao Takahata đạo diễn, ông viết kịch bản), cảnh em bé chết đói khiến khán giả sốc. Ông giải thích: “Nếu giấu trẻ em sự thật, chúng sẽ thành người lớn hèn nhát”…

Tình yêu dành cho Việt Nam

Ít ai biết ông từng khóc khi xem phim tài liệu về Hà Nội thập niên 90. Năm 2014, ông gửi tặng Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam 300 bản vẽ Spirited Away kèm lời nhắn: “Việt Nam giữ vẻ đẹp hồn nhiên mà Nhật Bản đã đánh mất”. Đó là lý do trong The Boy and the Heron, có cảnh đồng lúa chín trải dài gợi nhớ vùng quê Bắc Bộ…