Kenneth Lonergan: Người Thợ Gọt Giũa Trái Tim Trong Bóng Tối Rạp Chiếu

Hãy nói thẳng đi: Giữa thời đại của những bom tấn hào nhoáng rỗng tuếch, Kenneth Lonergan (sinh 1962) là người thợ kim hoàn kiên nhẫn đẽo gọt từng mảnh vỡ tâm hồn con người. Ông không phải đạo diễn bạn xem để giải trí. Ông là người bạn bạn mời vào phòng khách tâm hồn mình lúc nửa đêm, khi mọi lớp vỏ bọc rơi rụng. Những tác phẩm như Manchester by the Sea, You Can Count on Me, hay kiệt tác bị ngược đãi Margaret – chúng là những vết cắt sâu hoắm vào nỗi cô đơn, tội lỗi và sự níu kéo mong manh giữa người với người.

Xuất Thân: Cậu Bé Bronx Mang Trái Tim Viết Lách

Lớn lên giữa bệnh viện tâm thần nơi mẹ làm việc và phòng khám của cha, ngay từ nhỏ, Kenneth đã hít thở bầu không khí của những câu chuyện chưa kể, những tổn thương giấu kín. Bronx những năm 70 không phải nơi nuôi dưỡng giấc mơ điện ảnh. Nhưng chính sự thô ráp, phức tạp ấy thấm vào ông như mạch ngầm. Đại học Wesleyan rồi NYU không dạy ông cách viết. Chúng cho ông không gian để nhận ra: tiếng nói của mình thuộc về những khoảng lặng đầy bão tố giữa những con người bình thường. Vở kịch đầu tay năm 20 tuổi chẳng phải khởi đầu hào nhoáng, mà là tiếng gõ cửa dò dẫm: “Tôi đây, tôi muốn kể chuyện về những điều không hoàn hảo.”

Đường Điện Ảnh: Ba Bức Chân Dung Xé Lòng

You Can Count on Me (2000): Mối Ràng Buộc Máu Mủ – Sợi Dây Tơ Tóc

Tác phẩm đầu tay này không “đột phá” như cách người ta vẫn dán nhãn. Nó là tiếng thở dài nhẹ nhõm của một người cuối cùng cũng được nói thứ ngôn ngữ mình sinh ra để nói. Lonergan cầm camera như cầm dao mổ, tỉ mẩn tách từng lớp trong mối quan hệ anh chị em (Laura Linney và Mark Ruffalo). Không cao trào giật gân, chỉ có nỗi bất lực khi yêu thương người ruột thịt mà không hiểu nổi họ. Giải Sundance và đề cử Oscar kịch bản? Chúng chỉ là cái gật đầu lặng lẽ: “Anh thấy rồi, chúng tôi cũng thấy.”

Margaret (2011): Đứa Con Tả Tơi Và Sự Bướng Bỉnh Của Kẻ Sáng Tạo

Hãy quên đi câu chuyện “bị đánh giá thấp”. Margaret là một cuộc chiến. Gần 6 năm tranh cãi với hãng phim về thời lượng, là 6 năm Lonergan vật lộn để giữ nguyên vẹn tầm nhìn khắc nghiệt của mình về một cô gái trẻ (Anna Paquin) va đập với hậu quả khủng khiếp từ một sự vô tình. Ông không chịu cắt xén sự bất an, hỗn loạn, những câu hỏi không lời đáp. Bộ phim ấy như một vết sẹo chứng minh: nghệ thuật chân chính đòi hỏi máu và nước mắt, không phải sự dễ dãi.

Manchester by the Sea (2016): Kiệt Tác Được Rút Từ Vực Thẳm

Nếu chỉ thấy tượng vàng Oscar cho Kịch bản hay giải Nam diễn viên Casey Affleck, bạn đã bỏ lỡ điều cốt lõi. Manchester… là bản giao hưởng tang tóc được soạn từ sự im lặng. Cách Lonergan dẫn dắt chúng ta qua nỗi đau của Lee Chandler (Affleck) không phải bằng lời, mà bằng những cái nhìn trốn tránh, những tiếng thở dài nghẹn ứ trong căn bếp lạnh lẽo. Ông dạy chúng ta: có những vết thương không bao giờ lành, chỉ học cách khập khiễng bước đi cùng nó. Phim không kết thúc, nó chỉ… ngừng lại. Như cuộc đời vốn dĩ.

Phong Cách: Sự Thô Ráp Kỳ Diệu Của Hiện Thực

Lonergan ghét sự giả tạo. Ông đẽo tác phẩm mình bằng:

• Thoại Cụt Ngủn, Đầy “Ừ”, “À”: Như cách người ta thực sự nói chuyện – vụng về, ngập ngừng, đôi khi chẳng biết nói gì. Sự thật thà ấy làm ta giật mình.

• Nhân Vật Không Anh Hùng: Họ là những kẻ vụng về, ích kỷ, sai lầm, chật vật kiếm tìm sự cứu rỗi. Chandler trong Manchester… là biểu tượng của sự không thể vượt qua.

• Flashback Như Nhát Dao: Ông không dùng hồi tưởng để giải thích. Ông dùng nó như nhát dao cứa ngang hiện tại, buộc nhân vật (và khán giả) phải đối mặt với cơn đau chưa bao giờ nguôi.

• Lòng Thương Xót Không Khoan Nhượng: Lonergan nhìn nhân vật bằng ánh mắt không phán xét, chỉ thấu hiểu. Ông bắt ta nhìn sâu vào nỗi đau của họ, không cho phép ta quay đi.

Vinh Quang & Vật Lộn: Oscar Và Những Cuộc Chiến Không Công Bằng

Chiến thắng Oscar Kịch bản cho Manchester… năm 2017 là giây phút đáng hài lòng. Nhưng với một người như Lonergan, có lẽ nó chỉ là ghi nhận muộn màng. Nhìn lại hành trình:

• Đề cử đầu tiên (You Can Count on Me – 2000): Một cái gật đầu đầy hứa hẹn.

• Đồng biên kịch Gangs of New York (2002): Lặng lẽ trong cái bóng khổng lồ của Scorsese, nhưng dấu ấn của ông vẫn hiện hữu trong những xung đột nội tâm.

• Trận chiến Margaret (2005-2011): Một vết sẹo nghệ thuật, minh chứng cho sự tàn nhẫn của hệ thống sản xuất với tầm nhìn cá nhân.

• Manchester… và đỉnh cao: Không phải đỉnh cao vinh quang, mà là đỉnh cao của sự thấu hiểu. Giải thưởng chỉ là hệ quả.

Di Sản: Người Gìn Giữ Tiếng Nói Của Sự Thật Tàn Nhẫn

Lonergan không đi tìm khán giả đông đảo. Ông tìm kiếm những đồng cảm. Trong thời đại mạng xã hội giả tạo, phim siêu anh hùng thoát ly, ông nhắc nhở: điện ảnh vẫn có thể là tấm gương phản chiếu những vỡ nát, yếu đuối, và sự chịu đựng âm thầm của con người. Ông ảnh hưởng không phải bằng trường phái, mà bằng thái độ: sự can đảm nhìn thẳng vào bóng tối, sự kiên trì bảo vệ tầm nhìn đến cùng, và lòng trắc ẩn sâu sắc dành cho những phận người lầm lỡ.

Vợ ông, nữ diễn viên J. Smith-Cameron, và con gái Nellie, có lẽ là những người hiểu rõ nhất: đằng sau vẻ ngoài trầm tĩnh của chồng, của cha, là một ngọn núi lửa cảm xúc âm ỉ, chỉ chực phun trào lên màn ảnh rộng, thành những thước phim khiến ta thổn thức nhận ra mình trong đó. Kenneth Lonergan không làm phim. Ông tháo gỡ trái tim người xem, mổ xẻ nó dưới ánh đèn, rồi lặng lẽ đặt lại vào lồng ngực ta – nặng trĩu hơn, nhưng cũng nhẹ nhõm hơn vì được thấu hiểu.