Kôzô Kusuba – Hành trình sự nghiệp của đạo diễn gạo cội anime Nhật Bản

Tiểu sử và khởi đầu sự nghiệp

Kôzô Kusuba (楠葉宏三) sinh ngày 11 tháng 7 năm 1947 tại Uwajima, tỉnh Ehime, Nhật Bản. Ngay từ đầu thập niên 1970, ông đã bước chân vào ngành hoạt hình khi gia nhập hãng Tokyo Movie Shinsha (TMS) năm 1971. Tại đây, Kusuba trải qua nhiều vai trò hậu trường khác nhau, từ điều phối sản xuất đến trợ lý đạo diễn cho các series truyền hình như Kongō Gaeru (1972) và Arabian Nights: Sindbad no Bōken (1975). Đến cuối thập niên 1970, ông chuyển sang làm việc cho hãng phim Nippon Animation – studio nổi tiếng với dòng phim hoạt hình chuyển thể văn học thiếu nhi. Cột mốc lớn đầu tiên trong sự nghiệp của Kusuba đến vào năm 1981, khi ông lần đầu thử sức ở vị trí đạo diễn với bộ phim truyền hình Fūsen no Doratarō (Bong bóng Dorataro). Từ đây, ông dần khẳng định tên tuổi như một đạo diễn phim hoạt hình đầy triển vọng.

Giai đoạn gắn bó với World Masterpiece Theater

Chuyển hướng và thành công với Doraemon

Sau hơn hai thập kỷ gắn bó với hoạt hình chuyển thể văn học, Kusuba chuyển sang một lĩnh vực mới đầy thử thách: bộ phim Doraemon. Năm 2004, ông rời Nippon Animation để trở thành đạo diễn tự do (freelance). Ngay sau đó, Kusuba được hãng Shin-Ei Animation mời làm tổng đạo diễn cho series Doraemon phiên bản mới ra mắt năm 2005 (còn gọi là “Doraemon thời đại Mizuta”, khi dàn diễn viên lồng tiếng thay đổi). Với kinh nghiệm và tầm nhìn của mình, ông đã giúp khởi động thành công kỷ nguyên Doraemon mới, giữ vai trò tổng đạo diễn loạt phim hoạt hình này suốt 7 năm (2005–2012). Không chỉ ở mảng truyền hình, Kusuba còn tham gia sâu vào các dự án phim điện ảnh Doraemon. Ông là tổng đạo diễn loạt phim Doraemon màn ảnh rộng từ Nobita’s Dinosaur 2006 (Chú khủng long của Nobita, 2006) cho đến Nobita’s Spaceblazer (Cuộc phiêu lưu vào vũ trụ, 2009). Đặc biệt, chính Kusuba đã trực tiếp ngồi ghế đạo diễn cho hai bộ phim Doraemon nổi bật là Nobita no Ningyo Daikaisen (Nobita ở Vương quốc Người Cá, 2010) và Nobita to Kiseki no Shima Animaru Adobenchā (Nobita và Đảo diệu kỳ, 2012). Các phim này đều được giới chuyên môn và khán giả đánh giá cao nhờ cách kể chuyện sáng tạo nhưng vẫn giữ tinh thần hồn nhiên của nguyên tác. Đáng chú ý, bộ phim Doraemon: Nobita ở vương quốc người cá do Kusuba đạo diễn đã được đề cử hạng mục Phim hoạt hình xuất sắc tại Giải Viện Hàn lâm Nhật Bản lần thứ 34 (2011) – một vinh dự lớn đối với dòng phim hoạt hình giải trí. Song song đó, Kusuba tiếp tục đóng góp cho Doraemon ở vai trò biên kịch (chuyển thể truyện tranh thành kịch bản phim) và đạo diễn phân cảnh. Ngay cả sau khi thôi chức tổng đạo diễn (từ 2013), ông vẫn tham gia thực hiện storyboard (phân cảnh) cho loạt phim Doraemon trên truyền hình đến tận năm 2017. Chính nhờ sự dẫn dắt của Kusuba, thương hiệu Doraemon trong giai đoạn chuyển giao đã duy trì được sức sống mạnh mẽ, hấp dẫn thêm một thế hệ khán giả mới.

Phong cách nghệ thuật và ảnh hưởng

Là một đạo diễn trưởng thành từ dòng phim hoạt hình kinh điển, Kôzô Kusuba luôn đề cao yếu tố cốt truyện và cảm xúc trong tác phẩm của mình. Phong cách làm phim của ông được nhận xét là mạch lạc, giàu tính nhân văn và trung thành với tinh thần nguyên tác. Dù ở những bộ phim văn học cảm động hay trong loạt phim hài phiêu lưu như Doraemon, Kusuba đều khéo léo truyền tải thông điệp gia đình, tình bạn và lòng nhân ái một cách dung dị, dễ đi vào lòng người. Các đồng nghiệp đánh giá ông là người tận tâm, tỉ mỉ trong khâu storyboard, luôn chăm chút từng cảnh quay để phục vụ tốt nhất cho nội dung. Nhờ đó, những bộ anime do Kusuba đạo diễn không chỉ cuốn hút trẻ em mà còn chạm tới trái tim của khán giả trưởng thành.

Với hơn 45 năm gắn bó cùng ngành hoạt hình (1971–2017), Kusuba đã có những đóng góp to lớn định hình nên hai mảng quan trọng của hoạt hình Nhật Bản: dòng phim World Masterpiece Theater mang tính giáo dục cổ điển và thế giới Doraemon đầy màu sắc hiện đại. Ông được xem như cầu nối giữa hai thế hệ khán giả – từ những người lớn lên cùng Anne tóc đỏ dưới chái nhà xanh cho đến lớp trẻ say mê chú mèo máy Doraemon. Sự ra đi của ông vào ngày 20 tháng 3 năm 2018, hưởng thọ 70 tuổi, đã để lại niềm tiếc thương sâu sắc trong cộng đồng làm phim và người hâm mộ. Thông tin Kusuba qua đời được nữ diễn viên lồng tiếng kỳ cựu Eiko Yamada – người từng hợp tác với ông từ thời Anne tóc đỏ – chia sẻ đầu tiên trên mạng xã hội, cho thấy sự kính trọng mà đồng nghiệp dành cho ông. Tang lễ của ông quy tụ nhiều gương mặt tên tuổi trong ngành đến tiễn đưa, như đạo diễn Sunao Katabuchi cùng các cộng sự cũ, thể hiện tầm ảnh hưởng và uy tín của Kusuba trong giới làm phim hoạt hình. Nhiều khán giả Nhật Bản cũng bày tỏ lòng thương tiếc trước tin buồn; họ xúc động khi biết tập Doraemon cuối cùng có sự tham gia của Kusuba (phát sóng tháng 11/2017) đã trở thành tác phẩm chia tay của ông với mọi người.

Có thể nói, đạo diễn Kôzô Kusuba đã cống hiến trọn đời cho nghệ thuật hoạt hình. Từ những thước phim đượm tình người của World Masterpiece Theater đến những cuộc phiêu lưu kỳ thú của Doraemon, dấu ấn của ông vẫn sẽ tiếp tục sống mãi trong lòng bao thế hệ khán giả yêu phim. Chính di sản phong phú đó đã khẳng định vị thế của Kusuba như một cây đại thụ thầm lặng nhưng vững chãi của ngành công nghiệp hoạt hình Nhật Bản. Các tác phẩm của ông không chỉ mang giá trị giải trí mà còn truyền tải những bài học nhân văn sâu sắc – một minh chứng cho sức ảnh hưởng lâu bền mà người đạo diễn tài hoa này đã để lại cho hậu thế.