Yang Lina: Người Thổi Hồn Vào Những Vết Nứt Đời Thường

Khi điện ảnh không phải để giải trí, mà là lưỡi dao mổ xẻ nỗi đau phụ nữ

Tôi vẫn tin rằng có những nhà làm phim sinh ra để trở thành chứng nhân không khoan nhượng của thời đại họ sống. Yang Lina (杨荔钠) là một trong số đó. Xuất thân từ vũ công múa ballet, bà bước vào điện ảnh như một cuộc “trốn chạy” khỏi cái đẹp hoàn mỹ để ôm lấy những gồ ghề thô ráp của kiếp người. Mỗi thước phim của bà là một vết cắt sâu vào tâm can, nơi tình yêu và đớn đau đan xen như máu thịt.

1. Hành trình: Từ sân khấu lấp lánh đến góc tối cuộc đời
“Tôi luôn tìm thấy chủ đề ngay trước cửa nhà mình” – Yang Lina từng nói. Bước ngoặt năm 1997 khi bà rời bỏ ánh hào quang sân khấu là một quyết định mang mùi vị nổi loạn. Thay vì múa cho khán giả, bà cầm máy quay đi ghi lại cuộc vật lộn thầm lặng của những “kẻ thua cuộc”: người già bị bỏ quên ngoại ô Bắc Kinh (Old Men), trẻ mồ côi, và sau này là phụ nữ – những người gánh trên vai cả gánh nặng văn hóa nghìn năm.

2. Sự dũng cảm đáng sợ của kẻ cầm máy
Bà không làm phim – bà mổ xẻ chính mình. Khi quay Home Video (2001), Yang Lina đặt máy trước cảnh ly hôn của cha mẹ ruột. Hành động đó không phải là sự vô cảm, mà là can đảm tột cùng của người sẵn sàng biến nỗi đau cá nhân thành tư liệu nhân loại. Chính sự tàn nhẫn này khiến phim bà ám ảnh: mỗi khung hình như thấm máu.

3. Bộ ba định mệnh: Khi nỗi đau phụ nữ thành bản trường ca

• Longing for the Rain (2013): Lần đầu chạm ngõ điện ảnh hư cấu, Yang Lina dám khắc học dục vọng người phụ nữ trung niên – điều cấm kỵ ở Trung Quốc. Bà vạch trần sự giả dối của hạnh phúc gia đình.

• Spring Tide (2019): Ba thế hệ phụ nữ trong một căn nhà như ba quả bom nổ chậm. Cái cách bà để họ cào cấu, ghì siết rồi bất lực ôm nhau khiến người xem nhận ra: “Tình yêu đích thực tồn tại ngay trong vết thương chưa lành”.

• Song of Spring (2022): Bản tình ca về người mẹ 85 tuổi chăm con gái mắc Alzheimer. Yang Lina không tô hồng sự hi sinh – bà cho thấy sự bất lực kinh hoàng khi ta nhận ra mình không đủ sức cứu người thương.

4. Phong cách: Vũ điệu của ánh mắt và im lặng
Tố chất múa hun đúc nên một Yang Lina khác biệt:

• Cảnh quay dài như hơi thở: Máy quay lặng lẽ quan sát nhân vật gội đầu, rửa bát, khóc trong bóng tối… Khoảng trống ấy chính là chỗ trống cho khán giả trút nỗi lòng.

• Cận cảnh thô ráp: Bà không sợ để camera bắt những vết chân chim, nếp gấp áo nhàu, bàn tay run rẩy – thứ vẻ đẹp của sự thật phũ phàng.

• Ngôn ngữ thành thứ yếu: Tiếng thở dài, tiếng nước chảy, tiếng lật chăn… mới là ngôn ngữ chính trong phim bà.

5. Di sản: Một cây cầu giữa bị thương và thức tỉnh
Yang Lina không làm phim để giải trí. Bà xây “nhà thương” cho những nỗi đau phụ nữ Á Đông:

• Người mẹ độc đoán (Spring Tide) cũng từng là cô gái bị đời vùi dập

• Người vợ lạnh nhạt (Longing for the Rain) đang chết dần vì thiếu yêu thương

• Người con gái 65 tuổi (Song of Spring) trở về làm đứa trẻ trước mẹ già

Giải thưởng? Chỉ là phù sa. Điều bà để lại là lòng dũng cảm: dám nhìn thẳng vào những phần xấu xí nhất của gia đình, của phận nữ, của chính mình. Như lời bà tâm sự: “Tôi tìm thấy ở phụ nữ sức mạnh lớn lao – thứ đã nuôi dưỡng sáng tạo của tôi”.

Tại sao chúng ta cần Yang Lina?
Giữa thời đại phim Trung Quốc đua nhau làm hào quang rực rỡ, Yang Lina dám chỉ cho ta thấy:

“Vết sẹo nào cũng có lý do tồn tại.
Nỗi đau nào cũng xứng được lên tiếng.
Và người phụ nữ – dù gục ngã hay kiên cường –
Đều đáng được cửa sổ điện ảnh soi chiếu
Không phán xét.”

Bà không cứu rỗi ai cả. Bà chỉ trao cho ta tấm gương để tự nhận diện nỗi đau của chính mình. Và đôi khi, nhìn thấy chính mình trong vết nứt đã là sự cứu rỗi lớn lao nhất.